Tiflis Emirliği
Tiflis Emirliği إمارة تفليسي | |||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| 736-1122 | |||||||||
 1060 yılında Emirlik | |||||||||
| Başkent | Tiflis | ||||||||
| Resmî dil(ler) | Arapça | ||||||||
| Yaygın dil(ler) | Gürcüce | ||||||||
| Resmî din | İslam | ||||||||
| Tarihçe | |||||||||
| |||||||||
| |||||||||
| Günümüzdeki durumu |  Gürcistan | ||||||||
| Arap devletleri ve hanedanları |
|---|
.jpg) |
Tiflis Emirliği (Gürcüce: თბილისის საამირო t’bilisis saamiro, Arapça: إمارة تفليسي Imārat Tiflisi) 736'dan 1080'e (ismen 1122'ye) kadar, bugünkü Gürcistan'ın doğu bölgelerini Tiflis şehrinden yöneten emirlik. Araplar tarafından Gürcistan topraklarının istila edilmeleri sırasında kurulan emirlik, 1122'de Kral IV. Davit tarafından, Gürcüler tarafından yeniden ele geçirilene kadar Kafkasya'daki Müslüman yönetiminin önemli bir karakoluydu. O zamandan beri, şehir bugüne kadar Gürcistan'ın başkenti oldu.
| Gürcistan tarihi საქართველოს ისტორია |
|---|
.jpg) |
Tarihi
[değiştir | kaynağı değiştir]Araplar ilk olarak Gürcistan'da, yani 645'te Kartli'de (İberya) ortaya çıktı. Bununla birlikte, ülkenin büyük bir kısmı üzerinde sıkı bir denetim kurmayı başardıkları 735 yılına kadar mücadeleleri sürdü. O yıl II. Mervân, Tiflis'i ve komşu toprakların çoğunu ele geçirdi ve orada Halife veya bazen Arminiya'nın ostikanı tarafından idare edilecek bir Arap emirliği kurdu. Halife Osman devrinde Tiflis muhasara edildiyse de alınamamıştır. Halifenin gönderdiği yetkili krala barış teklif etmiş ve kral da Müslümanların hakimiyetini kabul etmiştir.[1]
Arap döneminde Tiflis (al-Tefelis), İslam dünyası ile Kuzey Avrupa arasında bir ticaret merkezine dönüştü. Bunun ötesinde, önemli bir Arap karakolu ve Bizans ve Hazar hakimiyetine karşı bir tampon bölge olarak işlev gördü. Zamanla, Tiflis büyük ölçüde Müslüman oldu, ancak İslami etkiler kesinlikle şehrin içiyle sınırlıyken, çevre büyük ölçüde Hristiyan kaldı. Tiflis, üç kapı ile delinmiş güçlü bir çift duvarlı büyük bir şehirdi. Kura Nehri'nin her iki kıyısından uzanıyordu ve iki bölüm bir köprü ile birbirine bağlıydı. Çağdaş coğrafyacılar, banyolara sürekli sıcak su sağlayan termal kaynaklardan özellikle bahsetmektedir. Nehirde su değirmenleri vardı. Evler öncelikle çağdaş Arap gezginlerin şaşkınlıkla karşıladıkları çam ağacından inşa edildi. Dokuzuncu yüzyılın ilk yarısında, Tiflis'in, en az 50.000 nüfusu ve gelişen ticareti ile Kafkasya'da bir şehir olan Derbend'ten sonra ikinci büyük şehir olduğu söyleniyor. Tiflis'te doğan ya da yaşayan, el-Tiflisi nisbesi taşıyan çeşitli entelektüeller Müslüman dünyasında biliniyordu.[2][3][4]
Abbasi Halifeliği, 810'larda Abbasi iç savaşından sonra zayıfladı ve halifenin otoritesi, Tiflis de dahil olmak üzere çevre yöneticiler arasındaki ayrılıkçı eğilimler tarafından sorgulandı. Aynı zamanda, emirlik, Gürcistan topraklarında topraklarını Tao-Klarceti'e doğru genişleten Gürcü Bagrationi Hanedanının hedefi oldu.
1020'lerden başlayarak, Gürcü kralları Tiflis emirlerine karşı çelişkili fakat genel olarak yayılmacı bir politika izledi. Emirlik toprakları Tiflis ve yakın çevresine kadar küçüldü. Ancak, 1070'lerin-1080'lerin Selçuklu istilası Gürcü ilerlemesini engelledi ve Bagrationilerin planlarını neredeyse yarım asır erteledi. Tiflis'in son emir hattı muhtemelen yaklaşık 1080'de sona erdi ve şehir bundan sonra Gürcü hakimiyeti yıllarında tbileli berebi olarak bilinen tüccar oligarşisi, yani Tiflis'in yaşlıları tarafından yönetildi. Gürcü Kralı IV. Davit'in Selçuklu Türklerine karşı kazandığı zaferler Müslüman idaresindeki Tiflis'e son bir darbe indirdi ve 1122'de şehre Gürcü ordusu girdi ve dört yüz yıllık Müslüman hakimiyeti sona erdi.
Miras
[değiştir | kaynağı değiştir]Emir makamı - amira ya da amirtamira - artık atanmış bir Gürcü kraliyet memuru olarak - Tiflis'te ve Gürcistan'ın diğer büyük şehirlerinde, 18. yüzyılda yerini mouravi makamıyla değiştirdi.
Yöneticiler
[değiştir | kaynağı değiştir]| Emir | Saltanat | Hanedan | Notlar |
|---|---|---|---|
| 1. İsma'il b. Şuab | (813'e kadar) | Şuabiler | |
| 2. Muhammed I b. Atab | 813 – 829 | Şuabiler | |
| 3. Ali I b. Şuab | 829 – 833 | Şuabiler | |
| 4. İshak ibn İsma'il | 833 – 853 | Şuabiler | |
| 5. Muhammed II b. Halil | 853 – 870 | Şuabiler | |
| 6. İsa b. eş-Şeyh eş-Şeyban | 870 – 876 | Şeybaniler | |
| 7. İbrahim | 876 – 878 | Şeybaniler | |
| 8. Gabulot | 878 – 880 | Şeybaniler | |
| 9. Cafer I b. Ali | 880 – 914 | Caferiler | |
| 10. Mansur I b. Cafer | 914 – 952 | Caferiler | |
| 11. Cafer II b. Mansur | 952 – 981 | Caferiler | |
| 12. Ali II b. Cafer | 981 – 1032 | Caferiler | |
| 13. Cafer III b. Ali | 1032 – 1046 | Caferiler | |
| 14. Mansur II b. Cafer | 1046 – 1054 | Caferiler | |
| 15. Ebu'l-Haica b. Cafer | 1054 – 1062 | Caferiler | |
| 1062 – 1068 | Şehir konseyi | ||
| 16. Genceli Fadlun | 1068 – 1080 | Caferiler | Alp Arslan tarafından atandı |
| 1080 – 1122 | Şehir konseyi | ||
| Gürcistan Krallığı tarafından fethedildi |
Kaynakça
[değiştir | kaynağı değiştir]- Allen, WED (1932), A History of the Georgian People, K. Paul, Trench, Trubner & Co,
- Minorsky, V., Tiflis in Encyclopaedia of Islam
- Suny RG (1994), The Making of the Georgian Nation (2nd Edition), Bloomington and Indianapolis, 0-253-35579-6
Kaynakça
[değiştir | kaynağı değiştir]- ^ MUSTAFA AYDIN, "TİFLİS", TDV İslâm Ansiklopedisi, https://islamansiklopedisi.org.tr/tiflis 29 Eylül 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. (20.05.2020).
- ^ Japaridze, Gocha (1989). "მუსლიმი მოღვაწეები ათ-თიფლისის ნისბით VIII–XIV საუკუნეებში" [Muslim figures with the nisba al-Tiflisi in the 8th to the 14th centuries]. Matsne (Gürcüce). Cilt 4. ss. 77-88.
- ^ Japaridze, Gocha (1990). "მუსლიმი მოღვაწეები ათ-თიფლისის ნისბით VIII–XIV საუკუნეებში" [Muslim figures with the nisba al-Tiflisi in the 8th to the 14th centuries]. Matsne (Gürcüce). Cilt 1. ss. 65-78.
- ^ Margarian, Hayrapet; Asatrian, Garnik (1 Nisan 2004). "The Muslim Community of Tiflis (8th-19th Centuries)". Iran and the Caucasus. 8 (1). ss. 29-52. doi:10.1163/1573384042002966.